Energiecrisis bij de gezinnen en bedrijven

Based on anonymized and aggregated transaction data from Belfius' business and individual customers, we analysed the impact of the energy crisis on companies and households. We found that companies' energy costs in 2023 were still 27% to 55% higher than in 2019. For households, the median energy bill rose 'only' by 4.4% in the crisis year of 2022, thanks to the large number of fixed energy contracts and the government support. The sharp increase in energy inflation in 2022, which fuelled headline inflation, is in stark contrast to a limited increase in energy bills for most consumers. Last year we saw the opposite effect: household energy bills fell, but the drop was smaller than the large drop in energy inflation.

• De energiekost voor de bedrijven ligt in 2023 nog steeds 27% tot 55% procent hoger dan in 2019.
• Tijdens het energiecrisisjaar 2022 stijgt de mediaan energiefactuur van de gezinnen dankzij het grote aantal vaste contracten en de overheidssteun “slechts” met 4,4%. Zowat 10% van de gezinnen ziet z’n energiefactuur minstens verdubbelen. Een groot deel van de gezinnen heeft echter ook een daling van de factuur meegemaakt.
• De sterke toename van de energie-inflatie in 2022, die de totale inflatie aanvuurde, staat in schril contrast met een beperkte toename van de energiefacturen voor het merendeel van de consumenten. Wij stellen ons dan ook vragen bij de berekeningswijze van de consumptieprijsindex.

Na de spectaculaire stijging van de energieprijzen in 2021 en 2022, stabiliseerden de groothandelsprijzen voor elektriciteit, gas en olie in 2023 terug op een lager niveau (zie Figuur 1). Wat was de impact van deze woelige periode op de energiefacturen van onze bedrijven?

En hoe hebben de gezinnen de energiecrisis doorstaan? Konden de overheidsmaatregelen de kwetsbare gezinnen beschermen? Belfius Strategic Research onderzocht dit op basis van geanonimiseerde transactiegegevens van individuele en bedrijfsklanten van Belfius.

Bij de Belgische bedrijven was de gemiddelde kostenstijging voor energie in het crisisjaar 2022 minder groot dan aanvankelijk gedacht. We stellen in onze studie een stijging van 35% tot 57% vast ten opzichte van 2021, afhankelijk van de sector (zie Figuur 2). Dit is beduidend lager dan eerst werd aangegeven door de bedrijven zelf, die hierover werden bevraagd door de Nationale Bank van België. In de enquête rapporteerden de bedrijven eind september 2022 een toename van de elektriciteitskosten met gemiddeld 120% en een stijging van de gasfactuur met gemiddeld 140% ten opzichte van begin 2021.

We hebben drie verklaringen voor die grote verschillen. Zo hebben de ondersteunende maatregelen van de overheid ervoor gezorgd dat de factuur wat lichter uitdraaide. Daarnaast hebben heel wat bedrijven hun productie teruggeschroefd of zijn ze energie-efficiënter gaan werken. En ten slotte, zoals de nationale bank zelf aangeeft, worden de resultaten van dergelijke enquêtes vaak vertekend door een “pessimism bias”. Uit enquêtegegevens is al vaker gebleken dat respondenten de economische situatie en vooruitzichten te pessimistisch inschatten.

In 2022 blijft de energiefactuur van de bedrijven verder oplopen, met 2% tot 16%, afhankelijk van de sector. De energiecrisis wordt dus zwaarder aangevoeld in 2023, het jaar waarin de groothandelsprijzen weer een duik naar beneden nemen.

In vergelijking met 2019 blijft de energiekost in 2023 zo’n 27% tot 55% hoger. Dit is niet verwonderlijk, aangezien ook de groothandelsprijzen hoger blijven dan voorheen. Gemiddeld waren de elektriciteitsprijzen in 2023 nog meer dan tweemaal zo hoog, gas bleef bijna driemaal zo duur en de olieprijzen noteerden 30% hoger dan in 2019.

Bij de gezinnen zien we reeds in het vierde kwartaal van 2021 een toename van de energiekosten (Figuur 3). In 2022 observeren we duidelijk het milderende effect van de energiesteunmaatregelen: in april (BTW-verlaging op elektriciteit en gas), in juni (verwarmingspremie) en november (eerste basispakket voor elektriciteit en gas). De mediaan energiefactuur stijgt dankzij de overheidssteun “slechts” met 4,4% in het crisisjaar 2022. We stellen echter tegelijk vast dat ongeveer 10% van de gezinnen z’n energiefactuur minstens ziet verdubbelen. Maar ook dat een groot deel van de gezinnen hun energiefactuur, dankzij de steunmaatregelen, ziet dalen ten opzichte van het voorgaande jaar.  

Een opmerkelijke vaststelling is inderdaad dat bijna de helft van de gezinnen in 2022 weinig last heeft ondervonden van de buitengewone stijging van de energieprijzen. Dat komt omdat zo’n 60% van de gezinnen nog beschermd was door een vast energiecontract, waardoor zij weinig of geen impact van de sterke prijsstijgingen voelden.

Daarnaast hebben de gezinnen minder energie verbruikt. Aangemoedigd door de hoge prijzen hebben gezinnen immers hun gedrag veranderd en geïnvesteerd in energie-efficiëntie. De cijfers van Statbel geven aan dat het verbruik van olieproducten, gas en elektriciteit van de Belgische huishoudens in 2022 respectievelijk 11%, 20% en 16% lager lag in vergelijking met het voorgaande jaar.

In de eerste jaarhelft van 2023 zien we de energiefactuur van de gezinnen terug dalen, onder invloed van de dalende energieprijzen, maar ook dankzij de energiesteun tijdens de eerste jaarhelft.  De hervorming van de energiefactuur met een bijkomende accijns ter vervanging van de permanente BTW-verlaging duwt de energierekening in april 2023 weer omhoog. Vanaf juli valt het uitgebreid sociaal tarief weg.  Hoe dan ook stellen we voor het gehele jaar 2023 een daling van de mediaan energiefactuur vast van -7,3% ten opzichte van 2022.  

De kwetsbare gezinnen met een laag inkomen werden goed beschermd. We deelden de gezinnen op in drie groepen. De 25% laagste inkomens behoren tot de lage-inkomensgroep, de 25% hoogste inkomens tot de hoge-inkomensgroep en de overige gezinnen tot de midden-inkomensgroep.

In 2022 is de mediaan factuur voor de lage inkomensgezinnen met 9,3% gedaald, terwijl ze bij de midden- en hoge inkomensgezinnen respectievelijk 6,7% en 14,9% duurder wordt (Figuur 4). 

Dit geeft aan dat de energiemaatregelen (vooral de sterke uitbreiding van het sociaal tarief voor elektriciteit en gas) hun doel hebben bereikt. Daarnaast kan ook gedrag een grote rol gespeeld hebben: het lijkt niet onlogisch dat kwetsbare gezinnen hun energieverbruik sterker hebben teruggedrongen dan meer welgestelde gezinnen.

Vanaf 2023 zien we de jaarlijkse energiefactuur van de lage-inkomensgezinnen terug stijgen met bijna 15%. Veel heeft te maken met het feit dat het uitgebreide sociaal tarief een einde kende op 30 juni 2023.  In de andere inkomensgroepen zien we de facturen dan weer milder worden. Bij de middengroep worden ze 10% goedkoper, bij de hoge inkomensgroep zelfs 22% goedkoper.

Tenslotte stellen we in onze analyse een belangrijk verschil vast tussen de evolutie van de energie-inflatie en de werkelijke evolutie van de energiekosten voor de gezinnen. De sterke toename van de energie-inflatie in 2022, die de totale inflatie aanvuurde, staat in contrast met een beperkte toename van de energiefacturen voor het merendeel van de consumenten. De algemene inflatie was een overschatting van de gestegen kosten voor levensonderhoud. We stellen daarom vragen bij de berekeningswijze van de consumptieprijsindex, waarin enkel prijzen van nieuwe energiecontracten worden meegenomen, en abstractie gemaakt wordt van lopende contracten.

Dit document, opgesteld en verspreid door Belfius Bank, weerspiegelt de visie van Belfius Bank en bevat geen gepersonaliseerd beleggingsadvies of -aanbevelingen, noch onafhankelijk onderzoek op beleggingsgebied. De vermelde cijfers geven de situatie op een bepaalde moment weer en kunnen veranderen.