Verzekeren in een veranderend klimaat: uitdagingen en oplossingen
"De klimaatverandering confronteert de samenleving met disruptieve risico’s die traditionele verzekeringsmodellen onder druk zetten. Een duurzaam systeem van risicobeheer vergt een doorgedreven publiek-private samenwerking, versterkt beleid op preventie en ruimtelijke ordening, technologische innovatie en een hernieuwde invulling van solidariteit." (H. Vernaillen)
1. De toenemende impact van klimaatverandering
Klimaatverandering manifesteert zich wereldwijd steeds nadrukkelijker, met rampen die zowel frequenter als intenser worden. De materiële, economische en menselijke tol is aanzienlijk. Natuurrampen kunnen op korte tijd een groot aantal mensen en sectoren treffen, met vaak verwoestende gevolgen. Voor de verzekeringssector betekent dit een verschuiving in risico-inschatting. Herverzekeraars verwerken deze evolutie in hun wereldwijde modellen, met een directe impact op de tarieven voor nationale verzekeraars.
2. Een blik op de cijfers: schade wereldwijd, In Europa en in België
Munich-Re: 2024 natural catastrophes world map(1)
Wereldwijd: ongeziene schadebedragen
Volgens Munich Re(2) bedroeg de totale schade door natuurrampen in 2024 320 miljard dollar. Daarvan was 140 miljard verzekerd. Opvallend is dat 93% van deze schade veroorzaakt werd door weergerelateerde rampen, zoals krachtige orkanen, hevig onweer en overstromingen. Hoewel het aantal dodelijke slachtoffers (circa 11.000) lager lag dan het jaarlijks gemiddeld, blijven de economische implicaties stijgen. Niet-seizoensgebonden risico’s, zoals bosbranden en overstromingen buiten het traditionele regenseizoen, vormen een toenemende uitdaging.
Europa: zware tol in Spanje en Centraal-Europa
Europa werd in 2024 eveneens zwaar getroffen. Volgens Munich Re(3) leidden extreme overstromingen in Valencia tot een schade van 11 miljard dollar, waarvan 4,2 miljard verzekerd was. In Duitsland en Centraal- en Oost-Europa veroorzaakten regionale overstromingen meer dan 9 miljard dollar schade, waarvan 4 miljard verzekerd was. Deze gebeurtenissen illustreren hoe West- en Midden-Europa niet langer gevrijwaard blijven van de grootschalige klimaatimpact.
België: piek in 2021, stijgende trend
In België tonen data van Assuralia(4) aan dat het aantal schadeclaims als gevolg van stormen en overstromingen tussen 2019 en 2022 steeg met 49%, terwijl de totale schade met 93% toenam. 2021 was een absoluut keerpunt met 2,3 miljard euro schade waarvan iets meer dan 1,9 miljard euro voor de eenvoudige risico’s, 323 miljoen euro voor de speciale risico’s (grote ondernemingen) en 65 miljoen voor de voertuigen. Ook droogte zorgt voor structurele schade, onder meer aan landbouw en infrastructuur.
3. Het Belgische Natuurrampensysteem (Cat-Nat): structuur en werking
In België is sinds 2006 de dekking tegen natuurrampen wettelijk verplicht in de brandverzekering voor eenvoudige risico’s. Dit wettelijk kader, verankerd in de wet van 4 april 2014 omvat onder meer overstromingen, het overlopen of de opstuwing van openbare riolen, aardverschuivingen of grondverzakkingen en de aardbevingen.
Tussenkomst van de verzekeraar
Verzekeraars mogen hun tussenkomst bij een natuurramp beperken volgens een wettelijk bepaalde formule. De interventielimiet wordt uitgedrukt als een percentage van de premies, zoals die door de wet worden omschreven, die de verzekeraar heeft ontvangen voor brandverzekeringen eenvoudige risico's(5). Het wettelijke plafond voor de tussenkomst van de verzekeraars is ondertussen verviervoudigd. Het werd opgetrokken van 45% (430 miljoen euro) naar 188% van de desbetreffende premies en bedraagt nu ongeveer 1,8 miljard euro.
Tussenkomst van de gewestelijke rampenfondsen
In 2014 werd het Nationaal Rampenfonds geregionaliseerd en zijn de regio’s sindsdien bevoegd om te beslissen of zij al dan niet tussenkomen boven de individuele limieten van de verzekeringsmaatschappijen.
Modaliteiten van dekking
De wet legt minimumeisen op voor de dekking, evenals een aantal uitsluitingen van de dekking natuurrampen tenzij deze uitdrukkelijk vermeld worden in het contract. Binnen dat kader behouden verzekeraars dus wel enige vrijheid om hun voorwaarden aan te passen in functie van het risicoprofiel van de verzekerde. Zo kunnen ze ook de premie afstemmen in functie van de risicoblootstelling van een pand aan bijvoorbeeld overstromingen.
Risicogebieden
België werkt met officiële overstromingskaarten, die zones aanduiden met een verhoogd risico. Deze kaarten worden opgemaakt door de gewesten via hun regionale waterbeheerders en vormen een belangrijk instrument voor het stedenbouwkundig beleid, preventieve maatregelen en risicodifferentiatie in verzekeringsproducten.
De wet staat de verzekeraar toe de dekking tegen overstromingen te weigeren voor gebouwen (en hun inhoud) die zijn opgericht in officiële overstromingsrisicogebieden. De voorwaarde is dat het gebouw 18 maanden na de publicatiedatum van het risicogebied in het Belgisch Staatsblad is gebouwd. Deze uitsluiting van dekking geldt niet voor gebouwen die na een gedekte ramp tegen dezelfde waarde zijn herbouwd.
Voor burgers die geen dekking voor natuurrampen vinden in de reguliere markt vanwege de blootstelling van hun gebouw aan deze risico’s, werd er een Tariferingsbureau in het leven geroepen. Dit tariferingsbureau bepaalt de tariefvoorwaarden waar deze burgers toegang toe hebben om zich te verzekeren tegen natuurrampen, met uitzondering van nieuwe constructies in officiële risicogebieden.
Herverzekering
Belgische verzekeraars moeten zich voor herverzekering op de private markt richten, met toenemende druk op herverzekeringscapaciteit en tarieven door de wereldwijde toename van rampen.
4. De overstromingen van juli 2021: een stresstest voor het systeem
De zomer van 2021 betekende een historische stresstest voor het Belgische systeem. De overstromingen in Wallonië richtten ongekende schade aan. De verzekeringssector nam een reeks uitzonderlijke maatregelen om de slachtoffers maximaal te ondersteunen:
- Verhoging van de tussenkomst van de sector voor de brandverzekeringen eenvoudige risico’s (woningen, kleine handelszaken, …): Verzekeraars kwamen overeen om hun individuele limieten te verdubbelen. De totale interventie van de sector om de slachtoffers van de ramp volledig te vergoeden lag uiteindelijk hoger, na de beslissing van het Waalse Gewest om haar interventie bovenop de limieten van de verzekeraars te beperken, en bedroeg 872 miljoen euro.
- Voorschot aan het Waals Gewest: Er werd 1 miljard euro voorgefinancierd om overheidscompensaties snel te kunnen uitbetalen.
- Eén aanspreekpunt: De schade werd integraal door de verzekeraars afgehandeld, ook voor het overheidsdeel, waardoor slachtoffers administratief werden ontlast.
- Richtlijnen aan verzekeraars: Assuralia zorgde voor uniforme, soepele toepassing van polisvoorwaarden. Zo konden slachtoffers foto's van het puin maken en het onmiddellijk verwijderen, in plaats van het te bewaren in afwachting van de expert van de verzekeraar.
Deze aanpak illustreerde hoe samenwerking binnen de sector en met de overheid cruciaal is om maatschappelijke veerkracht te garanderen.
5. Toekomstige uitdagingen: solidariteit onder druk
De verzekeringssector staat voor een fundamenteel dilemma: hoe houden we verzekeringen betaalbaar en toegankelijk, zonder kwetsbare groepen uit te sluiten? De toenemende nood aan risicodifferentiatie ondermijnt het klassieke solidariteitsprincipe. Zonder structurele oplossingen dreigt een samenleving van ‘verzekerden’ en ‘onverzekerbaren’.
6. Oplossingsrichtingen: naar een weerbaar model
Vier pistes kunnen worden naar voren geschoven:
Publiek-private samenwerking
Verzekeraars, herverzekeraars en kapitaalmarkten moeten samenwerken met overheden binnen een wettelijk kader waarin risicobeheer (preventie, aanpassing, compensatie) centraal staat.Strikte ruimtelijke ordening en preventie
Bouwvergunningen in risicogebieden moeten onder streng toezicht worden geplaatst. Lokale overheden spelen een sleutelrol via preventie en waarschuwingssystemen.Europese bundeling van natuurrampenrisico’s
EIOPA en de ECB suggereren een EU-brede bundeling van natuurrampenrisico’s. Dit zou een grotere risicospreiding mogelijk maken en zo de betaalbaarheid en beschikbaarheid van verzekeringen voor natuurrampen verbeteren op voorwaarde dat de lidstaten vergelijkbare preventiemaatregelen en risiconiveaus nemen.Technologische innovatie
Verzekeraars investeren steeds meer in modellering, data-analyse en AI om risico’s beter in te schatten en premies nauwkeuriger af te stemmen.
7. De Klimaatschademonitor: data als hefboom
In dit kader lanceerde Assuralia de Klimaatschademonitor(6): een digitale tool die schadegegevens per gemeente visualiseert. De tool dient meerdere doelen:
- Informatievoorziening aan burgers en lokale besturen
- Bewustmaking rond de risico’s van klimaatrampen
- Ondersteuning van beleid met gericht preventie-inzicht
Deze monitor is een voorbeeld van hoe verzekeraars hun maatschappelijke rol opnemen en bijdragen aan een proactief klimaatbeheer.
8. Besluit: verzekeren in een veranderend klimaat
Als verzekeraar zijn we vastbesloten om onze maatschappelijke rol te blijven spelen – als risicopartner, investeerder en schokdemper – maar we vragen tegelijk duidelijkheid en samenwerking op alle beleidsniveaus, van lokaal tot Europees zodat onze samenleving op de lange termijn verzekerbaar blijft voor iedereen.
Eindnoten
(1) Bron: Munich-Re: NatCatSERVICE Loss events worldwide 2023
(2) Munich-Re: 2024 natural catastrophes in figures: Climate change is showing its claws: The world is getting hotter, resulting in severe hurricanes, thunderstorms and floods | Munich Re
(3) Munich-Re: 2024 natural catastrophes in figures: Climate change is showing its claws: The world is getting hotter, resulting in severe hurricanes, thunderstorms and floods | Munich Re
(4) Assurallia’s politiek memorandum: Politiek-Memorandum-19-03-24.pdf
(5) Zoals bedoeld in artikel 130, § 2, van de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen, namelijk het incasso van de premies en bijkomende kosten, zonder commissie en acquisitiekosten voor de waarborgen brand en aanverwante gevaren plus elektriciteit van de eenvoudige risico's.
(6) Assuralia’s Klimaatschademonitor : Klimaatschademonitor | Assuralia
Auteurs
